Н.И.Протопопова 1927 сыл олунньу 18 күнүгэр Бүлүү улууһун Уотту (билигин Чернышевскай) нэһилиэгэр орто сэниэ ыалга төрөөбүтэ.

           Бүлүү педучилищетын бүтэрэн баран, үлэтин 1946 сыллаахха Бүлүү улууһун Мастаах сэттэ кылаастаах оскуолатыгар саха тылын уонна география учууталынан саҕалаабыта. Онтон ыла үйэлээх сааһын тухары туох баар сатабылын, кыһамньытын, мындыр толкуйун, дьоҕурун, тапталын, сүрэҕин сылааһын – барытын республикабыт кэнчээри ыччата сайдарын туһугар, эдэр көлүөнэ ыччаты иитиигэ анаабыта.

         Кини уһун олоҕор араас дьалхааннаах уларыйыылар дойдубутугар буолбуттара.  Ол эрээри Нина Иннокентьевна ханнык да түгэҥҥэ ылсыбыт дьыалатын ыһыктыбатаҕа, талбыт идэтин таҥнарбатаҕа: Саха сирин оҕолорун туһугар олоҕун тиһэх күнүгэр диэри үлэлээбитэ, кыһаллыбыта.

         Нина Иннокентьевна комсомол улахан оскуолатын барбыта. 1946 сыллаахха кинини ЫБСЛКС Бүлүү оройуонунааҕы комитетын II сэкирэтээринэн талбыттара. Ол кэнниттэн партия Саха уобаластааҕы оскуолатыгар икки сыл үөрэммитэ. Ону бүтэрэн баран, ЫБСЛКС обкомугар инструктордаабыта, лектордар бөлөхтөрүн салайбыта, учуот секторын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.

         СГУ  историяҕа салаатын 1958 сыллаахха кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ.  1959 сыллааахха үрдүк үөрэхтээх үлэһити сэрии кэнниттэн хаттаан сөргүтүллэн тахсыбыт “Бэлэм буол” хаһыакка сурук отделын сэбиэдиссэйинэн үлэҕэ ыҥырбыттара.

          1961 сыллаахха  Нина Иннокентьевна “Бэлэм буол” хаһыат кылаабынай редакторынан ананар. Онтон ыла оруобуна 50 сыл, 2011 сыл алтынньы ыйыгар диэри, оҕо аймах сөбүлээн ааҕар “Кэскил” (“Бэлэм буол”), “Юность Севера” (“Будь готов”) хаһыаттар редактордарынан айымньылаахтык үлэлиир. Биир дуоһунаска үйэ аҥара үлэлээн, 2011 сыллаахха “Россия рекордара” кинигэҕэ киирэр.

         Кини тэрийиитинэн, 1988 сыллаахха республикабыт нууччалыы тыллаах оҕолоругар аналлаах “Будь готов” (кэлин “Юность Севера”) хаһыат баар буолбута. 1992 сыллаахха “Учуутал аргыһа”, “Учительский вестник” хаһыаттар тахсалларын ситиспитэ. 2007-2010 сылларга кини көҕүлээһининэн үрдүкү кылаас оҕолоругар аналлаах “Үрдэл” сурунаал тахса сылдьыбыта.

         Сэбиэскэй былаас эстиэн эрэ иннинэ, урусхаллаах уларытыылар хаһыаттар дьылҕаларыгар охсуулаах буолуохтарын сэрэйэн, элбэх партийнай таһаарыы сабыллыан сөбүн өйдөөн, эрдэ-сылла хаһыатын өрүһүйэргэ сорунан, оччолорго Үрдүкү Сэбиэт Президимун Бэрэссэдээтэлэ М.Е.Николаевка киирэн, оҕо хаһыаттарын Үөрэх министиэристибэтэ үбүлүүр гына кэпсэппитэ. Онон хаһыаттарбыт эстэр-сабыллар иэдээнин билбэккэ, төттөрүтүн, саҥалыы сайдар суолга үктэммиттэрэ. Ааттара “Кэскил” уонна “Юность Севера” диэн уларыйан, балаһалара элбээн, дьэрэкээн өҥнөөх буолан, саҥа кэм, аныгы ыччат ирдэбилигэр сөп түбэһэр хаһыаттар буолбуттара.

         Онон оҕо хаһыаттара күн бүгүнүгэр диэри тахса тураллара – Нина Иннокентьевна, мындыр салайааччы, улахан өҥөтө үтүөтэ.

         Нина Иннкентьевна хаһыатын таһынан үлэтэ үтүмэнэ. Кини – СР Ытык Сүбэтин Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, ыччат, дьахтар хамсааһыннарын бэтэрээнэ, СР Үөрэҕин министиэристибэтин коллегиятын чилиэнэ. Халбаҥнаабат тус санаалаах, киэҥ билиилээх, муударай толкуйдаах буолан, үрдүкү салалта киниттэн өрүү сүбэ-соргу ылара.

         Киһи киэнэ килбиэннээҕэ, дьиҥнээх патриот, тьыыннааҕар номох буолбут Айыы Далбар Хотун, сатабыллаах мындыр салайааччы Н.И. Протопопова, сылайары, сааһырыыны, ыарыыны аахсыбакка,  хара өлүөр диэри үлэни өрө туппута. Оҕо хамсааһынын туһунан, кэргэнэ, Сэбиэскэй Сойуус Геройа Н.А.Кондаков, норуодунай суруйааччылар Күннүк Уурастыырап, Амма Аччыгыйа уонна саха ытык-мааны дьахталларын туһунан хас да кинигэни суруйан хаалларда.

         Кини көҕүлээһининэн 2013 сыллаахха “Кэскил” оҕо бэчээтин кыһата тэриллибитэ уонна онно бу редакцияҕа 30-тан тахса сыл үлэлээбит норуодунай суруйааччы Амма Аччыгыйын аата иҥэриллибитэ. 2012 сыллаахха оҕо литературатын эйгэтигэр Амма Аччыгыйын аатынан бириэмийэни Президент олохтуурун ситиспитэ. 

источник  ysia.ru 

 

Кинигэлэрэ

·         Долгун курдук куугунаан... (Саха Сирин пионерскай тэрилтэтин 1924—1927 сыллардааҕы историятыттан). Н. Протопопова, М. Дьячковская, Н. Дмитриев. — Дьокуускай : Кинигэ кыһата, 1982.

·         Оҕо сааһы оҕуурдаан тутаммыт. Н. Протопопова, Н. Дмитриев. — Дьокуускай : Кинигэ кыһата, 1984.

·         Тимур сулустара (Саха сирин пионерскай тэрилтэтин 1937—1945 сыллардааҕы историятыттан). Н. Протопопова, Н. Дмитриев. — Дьокуускай : Кинигэ кыһата, 1985.

·         Айыы Далбар Хотуна (үс кинигэлээх). — Дьокуускай : Бичик, 1999—2003.

·         Эдьиий Дора. — Дьокуускай : Бичик, 2002.